Wat kinderen moeten leren over liegen.

Mijn kind liegt nooit!

".....en ik weet zeker dat mijn kind de waarheid spreekt. Want ze weet dat ik het heel erg vind als ze liegt..." We zijn op de camping en voor mijn neus staat een zeer opgewonden moeder, die vastbesloten is het verdwenen zilveren armbandje van haar dochter terug te krijgen van mijn op dat moment 7 jarige zoon.

Het lijkt me onwaarschijnlijk dat hij echt het armbandje van haar pols heeft gehaald en in zijn broekzak mee naar de tent heeft genomen. Maar ja... alles kan- ik ben geen helderziende en ik was er niet bij. Wat ik wel zeker weet, is dat ik deze dame, niet in de staat waarin ze nu is, met mijn zoon ga laten praten. Dus ik zeg: "A-ha, wat vervelend, ik zal het met hem bespreken.", terwijl ik een stukje met haar mee loop richting haar tent.  Gelukkig accepteert ze het en gaat ze terug naar haar eigen tent.

We zien onze kinderen graag als onschuldig en eerlijk. Maar de werkelijkheid is dat zelfs kinderen van nog geen jaar oud al kunnen bedriegen, bijvoorbeeld door de stukjes fruit die ze van hun moeder moeten eten, snel weg te gooien. Vanaf een jaar of 3 beginnen kinderen echt te liegen, en als kinderen 6 zijn doen ze het allemaal. En gelukkig maar...je moet er toch niet aan denken dat je kind eerlijk tegen oma zegt, wat hij nou echt van die trui vindt die zij speciaal voor hem heeft gebreid....

Liegen hoort erbij

Kunnen liegen is een vaardigheid die je nodig hebt om je te kunnen redden in een groep. Wie niet kan liegen zal gemakkelijk ruzie krijgen en veel verraste of afkeurende reacties te verstouwen krijgen. In de serie "The Bridge" kan één van de hoofdpersonages Saga Noren niet liegen. Als haar mannelijke collega, die ze nog niet zo heel lang kent, haar belangstellend vraagt wat zij de avond er voor gedaan heeft antwoordt zij, zonder blikken of blozen: "ik heb seks gehad". Dat was zeker de waarheid, maar het vervolg van het gesprek was wel zeer ongemakkelijk.

Het is helemaal niet zo makkelijk voor kinderen daar hun weg in te vinden. Want de ene keer dat je liegt krijg je straf, de andere keer ontloop je er juist straf door, de volgende keer is het aardig om te liegen en er zijn ook situaties waarin je op je kop krijgt als je niet liegt. Ga er maar aan staan als kind.

Daarnaast leven hele jonge kinderen nog in een "magische wereld". Hierin is het prima mogelijk dat de pop het kopje kapot heeft gemaakt  en dat de hond zei dat je kind de koekjes van de schaal moest pakken.  En geef ze eens ongelijk. Er is nog zo veel dat ze moeten leren over de wereld. Ze krijgen zelf zo vaak verklaringen voor situaties te horen die ze niet begrijpen of overzien. Waarom zou het niet kunnen dat de pop met kopjes gooit? Rond een jaar of zeven is deze fase meestal pas echt voorbij.

Wanneer leren kinderen liegen?

Liegen loont!

Daarnaast spelen wij als ouders en volwassenen een belangrijke rol. Pas rond een jaar of tien, is de morele ontwikkeling van kinderen zover, dat zijzelf, op basis van overtuigingen, gedrag als goed of slecht kunnen classificeren. Voor jongere kinderen hangt het oordeel over wat goed of slecht is geheel af van de consequenties die het gedrag heeft. En liegen heeft nou eenmaal regelmatig fijne consequenties. Je krijgt geen straf, mensen denken dat je iets heel knaps hebt gedaan, je krijgt aandacht, je hoeft iets niet te doen waar je geen zin in hebt, etc. Dit maakt liegen erg aantrekkelijk.

Als kinderen een jaar of 7 worden, gaan zij echter ook de negatieve gevolgen van liegen ervaren. Kinderen willen minder met je spelen, want zij vertrouwen je niet, je wordt ongeloofwaardig of mensen vinden je een aansteller. Als je veel liegt kun je ook minder goed samenwerken en er gaan vaker dingen mis, omdat je onderling geen goede afspraken kunt maken. Je krijgt straf als je gesnapt wordt.

Tussen deze twee ervaringen leren kinderen een weg te vinden. Daarnaast moeten ze ook leren rekening te houden met mensen hun gevoelens en zich in een ander leren te verplaatsen. Ze moeten leren niet onnodig mensen te kwetsen door al te eerlijk te zijn, en als het even kan, daarbij ook leren daarbij wel hun eigen grenzen te bewaken. Zodat ze niet opeens, om maar vooral niemand te kwetsen, allemaal dingen moeten doen waar ze eigenlijk helemaal geen zin in hebben.

Dat laatste is zo moeilijk dat veel mensen daar tot ver in hun volwassenheid mee blijven worstelen.

Eigenlijk moeten kinderen dus niet leren om altijd eerlijk te zijn. Wat zij moeten leren is het onderscheid te maken tussen wanneer het goed is om de waarheid te vertellen-meestal- en wanneer het beter, of liever, is om dat niet te doen.

Hoe kunnen wij als volwassen kinderen daar bij helpen?

1.  bied geen gelegenheid om te liegen

Hoe meer succeservaringen kinderen opdoen met liegen, hoe vaker zij het zullen doen. Voorkom dus dat je situaties creëert waarin je je kind de mogelijheid geeft om te liegen. "Heb jij dat gedaan?" vragen, is dus niet zo handig op het moment dat je kind de enige is in een kamer waar net luid gerinkel van het breken van een glas klonk. Je nodigt dan je kind als het ware uit om een leugen te vertellen. In zo'n situatie is: "Hé wat naar, het glas is kapot. We ruimen het samen even op." een betere reactie.

2. ga verstandig om met straffen en belonen

In een eerder artikel heb ik geschreven over de mindset van kinderen. Voor kinderen met een "fixed mindset" is je ouders teleur stellen, falen of een foutje maken, veel erger dan voor kinderen met een "growth mindset". Voor kinderen met een "fixed mindset" hangt immers hun hele zelfbeeld af van hun prestaties. Zij zullen dus veel sneller liegen om hun ouders niet teleur te stellen, of om niet toe te hoeven geven dat zij een fout hebben gemaakt. Zij zullen eerder liegen over hun cijfers en sneller "verhalen verzinnen" en opscheppen. Omdat hun zelfbeeld dat nodig heeft.

Kinderen die zich gewaardeerd voelen om hun inzet en begrijpen dat je nu eenmaal niet alles kan, maar wel kan proberen om nieuwe dingen te leren, voelen zich veel veiliger om de waarheid te vertellen en gewoon zichzelf te zijn.

4. laat je kind de voordelen van eerlijk zijn ervaren

Omdat je kind eerlijk heeft verteld dat het zijn huiswerk op school heeft laten liggen, kun je het nu helpen om een oplossing te zoeken. Omdat je kind eerlijk heeft gezegd hoe de ruzie met een vriendje echt is ontstaan, kunnen jullie samen een manier verzinnen om het goed te maken.

Kinderen zijn het eerlijkst als eerlijk zijn voor hen voelt als de beste manier om de situatie aan te pakken. Jonge kinderen laten zich bij beslissingen over wat "goed" en wat "fout" is niet leiden door principes, maar simpelweg door wat bestraft of beloond wordt. In een gezin waar eerlijk zijn de meeste voordelen biedt zijn kinderen eerlijker.

Dus laat je kind merken dat je het fijn vindt dat je het kan vertrouwen, dat je het waardeert als het zijn fouten toegeeft en dat je helpt als er iets mis is gegaan.

Liegen hoort er bij. Het is een normaal onderdeel van de ontwikkeling, en uiteindelijk zal je kind hier zijn eigen weg in vinden. Als een kind na zijn negende verjaardag nog hardnekkig liegt, en daarmee zijn sociale positie op school of bij vriendjes in gevaar brengt, is er wel reden om dit goed in de gaten te houden en daar eventueel begeleiding voor te zoeken.

Een hele geruststelling waarschijnlijk voor die moeder op de camping, die mij de volgende dag met het schaamrood op de kaken kwam vertellen, dat zij het armbandje terug gevonden had- onder de autostoel.